Lieve lezer,

Schaamte is een belangrijk onderdeel van een gezonde ontwikkeling als mens.

Ja, je leest het goed.

In dit artikel beschrijf ik zowel de gezonde vorm van schaamte, als de ondermijnende en ongezonde vorm. Wat voor effect of impact heeft schaamte op jouw leven? Ben je bereid om het te ontmoeten, onderzoeken en ontdekken?

Als broer en zus

Schuld en schaamte gaan meestal hand in hand. Beiden vormen de onderste en eerste bouwstenen van onze persoonlijkheid, die als als een huis over ons wezenlijke zelf gebouwd is. Schuld gaat over je gedrag (ik doe iets niet goed) en schaamte gaat over je identiteit (ik ben niet goed). Daarmee gaat schaamte dus nog een stapje verder dan schuld. Het vermogen tot het voelen van zowel schaamte- als schuldgevoelens ontwikkelt zich wanneer we als kinderen leren nadenken over onszelf en ons gedrag (zelfreflectie).  Schaamte ontstaat in de kindertijd wanneer de wil van het kind (gevoelens, behoeften, gedachten of gedrag) ingaat tegen de wil (regels, normen, waarden, gedrag) van een autoriteit boven het kind; God, (groot)ouders, leerkrachten, idolen, ideaalbeelden en dergelijke.

Zelfreflectie

Schaamte kan dus alleen bestaan bij de gratie van het vermogen tot zelfreflectie. Het is een belangrijk onderdeel van een gezonde ontwikkeling als mens. Gezonde schaamte is een vorm van zelfreflectie die ten dienste staat van jou. Ongezonde schaamte is een vorm van zelfreflectie waar oordelen aan vast zitten en wat ten dienste staat van je ego. Een voorbeeld over het verschil:

Stel dat je merkt dat je gewicht toeneemt en dat je teveel vet opslaat. Zelfreflectie wat ten dienste staat van je grond-natuur stelt je in staat om dit op te merken en kan je doen besluiten om een poosje minder suiker en vet te eten. Er zit geen lading op en het is goed zoals het is.
Wanneer zelfreflectie ten dienste staat van je ego dan is de kans groot dat je jezelf om de oren slaat en veroordeelt omdat je bent aangekomen. Ook in dit geval zul je waarschijnlijk besluiten om een poosje minder suiker en vet te eten maar dan vanuit zelfveroordeling. De kans is groot dat je onbewust de poging om gezonder te gaan eten zult saboteren, omdat je in je hart voelt dat de situatie niet klopt! Ten diepste voel je dat je niet slecht bent en minder eten kan dan aanvoelen als een bevestiging dat je gedrag (schuld) en lichaam en identiteit (schaamte) wel slecht zouden zijn. Diep van binnen zullen we gewoonweg niet aan de eis willen voldoen om minder te eten omdat dat voelt als zelfverloochening. 

De gezonde functie van schaamte

De gezonde variant is het zelf-reflecterend vermogen dat ten dienste staat van je grond-natuur. Het maakt je sensitief en open voor de gevolgen die je gedrag op jezelf, je omgeving en anderen heeft, zodat je het bij kunt stellen. Het is een soort ingebouwd mechanisme dat ervoor zorgt dat we ‘het goede doen’, zodat we met elkaar en het geheel in verbinding blijven. Wanneer iemand geen schuld en schaamte kan voelen is er meestal sprake van een psychiatrische aandoening. Het vermogen tot zelfreflectie is voor zelfrealisatie en vooral de belichaming daarvan van ongekend belang. Het is een belangrijk onderdeel van ons innerlijk kompas.

Ondermijnende schaamte

De ongezonde variant van schaamte is de schaamte die ten dienste staat van ons ego. Omdat de meeste mensen zich identificeren met hun ego is dit de meest bekende en meest voorkomende variant. Schaamte vormt over het algemeen de belangrijkste eerste schakel van beperkende en ondermijnende patronen in onszelf. Want wat gebeurt er wanneer de regels, normen en waarden waaraan je je behoort te houden als kind, eigenlijk niet juist voor je voelen? En wanneer je er als kind niet aan wil of kan voldoen? (Al is dat alleen maar in je gedachten en gevoel!) Juist, je leert je schamen voor je gevoelens, gedachten, impulsen en gedragingen. Je leert je te schamen voor jezelf, terwijl er helemaal niets mis met je is! Omdat de meeste van onze ouders zich nog niet bewust waren van de werking van schuld en schaamte in henzelf, gebruikten ze het mechanisme van schaamte en schuld om gewenst gedrag te stimuleren. Dat was vroeger veel explicieter dan nu het geval is. Misschien herken je de zin: ‘Foei, je moet je schamen!’ (En nog wat langer geleden: ‘Schaam je! Je zou je mond met groene zeep moeten wassen!’) Om de verbinding met onze ouders of een andere autoriteit intact te houden, verbraken we veelal de verbinding met onszelf en met ons hart, door onze gedachten, gevoelens, lichaam en gedragingen te veroordelen. Het vermogen tot zelfreflectie werd een instrument om over onszelf te oordelen en onszelf in toom te houden. En doodsbang om weer iets verkeerds te doen, leerden we allerlei strategieën aan om dat te voorkomen. Sommige mensen leren zichzelf aan om op zoveel mogelijk fronten succesvol te zijn en zich aan te passen aan de (ongeschreven) regels. Van binnen doodsbang voor het gevoel van schaamte en de angst om door de mand te vallen. Want wie ben ik zonder mijn succes? Zal ik aanvaard en gewaardeerd worden voor wie ik werkelijk ben? Andere mensen leren zichzelf aan om te pleasen of juist omgekeerd door de schuld en schaamte steeds te bevestigen door consequent te falen of onaangepast gedrag te tonen, zodat ze anderen in iedere geval een stap voor zijn. In alle gevallen gaan de schaamte en de strategieën om daarmee om te gaan gepaard met diepe angst voor afwijzing.

Bevrijding van schuld en schaamte

Patronen die zijn opgebouwd rondom schuld en schaamte vallen niet op te lossen binnen het domein waar ze ook zijn ontstaan, het denken. Wanneer je dat wel probeert, wat je vast ontelbare keren hebt gedaan net zoals ik, dan vindt er slechts tijdelijke verlichting plaats. Bijvoorbeeld door jezelf tijdelijk te overtuigen dat je gevoelens van schaamte onterecht zijn en dat je wel degelijk oké bent.

Wezenlijke bevrijding van schuld en schaamte is mogelijk vanuit je hart, vanuit je grond-natuur. Bevrijding van schuld en schaamte, evenals vergeving, vindt plaats wanneer je doorvoelt en inziet vanuit jouw bewustzijn, dat je helemaal goed bent zoals je bent, inclusief de fouten die je maakt, inclusief de oneffenheden, pijn, inclusief alles. Bijzonder is dat je verder niets met de gevoelens en gedachten hoeft te doen, behalve er misschien wel voor het eerst echt mee te zijn vanuit je hart.

Doorzien en doorvoelen vanuit je hart

Dus wat nodig is, is om de schuld en schaamte te ontmoeten in je hart. Waarmee ik jouw grond-natuur, jouw zijn, bedoel. De reden dat kijken naar de situatie vanuit je hart zo belangrijk is, is omdat jouw hart non-duaal is. Jouw hart is geworteld in de onveranderlijke werkelijkheid van je natuur en vanuit die waarheid ben je in staat om leugens en onwaarheid te doorzien. Wat er dan gebeurt is pure alchemie. Dat wat donker en verkeerd in je leek, de schaamte en schuldgevoelens ten aanzien van jezelf of een ander, veranderen door de liefde van je hart in liefde zelf.

Stap 1

De eerste stap is dat je de shift maakt van opgaan in doen (gedachten, gedragingen en ervaringen) naar (aanwezig-)zijn. Wat daarvoor behulpzaam is, is om op te merken dat alle ervaringen in jouw bewustzijn verschijnen. Jij bent je bijvoorbeeld bewust van deze woorden, ze verschijnen in jou. Zoals ook de geluiden in de kamer in jou verschijnen. Merk het maar op…
Om deze shift te bekrachtigen en de helende kracht van liefde te ‘activeren’ kun je vervolgens in en uit ademen door je hart en de woorden ‘onvoorwaardelijke liefde’ uitspreken.

Stap 2

Sta dan de situatie waarvoor je je schaamt of  waarover je je schuldig voelt toe in je bewustzijn. Merk hoe waar de situatie lijkt en voel ook wat dit in je lichaam doet. Sta gedachten en gevoelens toe zonder censuur en wees zo eerlijk en oprecht mogelijk. Hoe eerlijker alles er mag zijn zoals het is, hoe dieper de bevrijding, heling en vergeving. Een voorbeeld van mijzelf:

Ik heb onlangs anderhalf uur lang folders beplakt met samples, voor een bedrijf die voedingssupplementen verkoopt, op de verkeerde folders. Toen ik er een week later achter kwam gloeiden mijn wangen van schaamte. Iedereen in het bedrijf wist ervan en grapte dat het misschien wijsheid zou zijn als ik mijn bril voortaan op zou zetten. Razendsnel zette een min of meer gezonde schaamte zich om in de ongezonde variant. En van rusten in innerlijke vrede en vrijheid belandde ik in een gevoel van afschuw. Het voelde alsof ik vreselijk faalde. In mijn hoofd vormden zich gedachten als: ‘Zelfs zoiets simpels krijg je niet voor elkaar!’, ‘Het wordt ook nooit wat met jou.’ 

Meestal vinden dit soort processen net onder de oppervlakte van ons bewustzijn plaats. We merken dan wel de gevolgen ervan op, een rotgevoel, maar niet de oorzaak ervan. Daarom is het zo belangrijk om allereerst de schaamte en de verhalen erover toe te staan. Alle verhalen! In je hart is het volkomen duidelijk dat jij niet verantwoordelijk was voor het gebeuren en dat je er geen werkelijke schuld aan draagt. Ook niet voor dat waarvan je overtuigd bent dat het jouw schuld is! In jouw non-duale zelf is volkomen helder dat er niet werkelijk zoiets bestaat als een persoon met een persoonlijke wil en verantwoordelijkheid. Er bestaat enkel een naadloos geheel, bewustzijn. En dat bewustzijn is onze gezamenlijke natuur. Alles, maar dan ook alles, droeg bij tot wat er gebeurde. Maar let op, wat ik nu schrijf is niet hetzelfde als zeggen dat je geen eigen wil hebt of geen eigen verantwoordelijkheid! Want natuurlijk zijn we aanspreekbaar op ons gedrag. Voor het denken is dit een niet te begrijpen paradox.

Vergeving

Het mooie is dat wanneer schuld en schaamte oplost en liefde wordt, je handelen vanzelf uitlijnt en één wordt met de levensstroom. Het doorzien van schaamte met ogen van liefde vergroot je sensitiviteit en de gezonde vorm van zelfreflectie. Het kan dan zijn dat je voelt dat je alsnog iets recht wilt zetten of bijvoorbeeld je excuses wilt aanbieden. Maar evenzo kan het zijn dat je voelt dat het precies goed is zoals het is. Je bent ontschuldigd en ontschaamd en vergeving heeft plaatsgevonden.

Van onschuldig hart tot onschuldig hart,

Linda